Wynagrodzenia w Polsce. Złoty spadochron dla menedżera

Złote spadochrony stosowane często są w celu odstraszania potencjalnych nabywców na rynku kapitałowym przed dokonaniem wrogiego przejęcia spółki. Firma dokonująca przejęcia musi się liczyć z tym, że rozwiązując umowy z członkami zarządu spółki przejmowanej, będzie zobowiązana do wypłaty na ich rzecz znaczących odpraw. Wartość tego typu wypłat często osiąga wysokość kilkuletnich wynagrodzeń kadry zarządzającej (P. Wieprzowski, 2013). Jednym z zadań złotych spadochronów jest zatem obniżenie atrakcyjności inwestycyjnej spółki.

Świadczenia w postaci złotych spadochronów wypłacane są nie tylko w formie odpraw pieniężnych, lecz również w postaci różnego typu instrumentów finansowych opartych na kapitale firmy jak np. akcje i opcje na akcje, a także w formie ekskluzywnych benefitów.

Złoty spadochron zarezerwowany jest przede wszystkim dla wąskiej grupy top menedżerów. Jego główne zalety to:

• Możliwość przyciągnięcia najlepszych pracowników. Oferowanie kadrze zarządzającej wysokich wypłat znacząco zwiększa atrakcyjność wynagrodzenia, przez co firma ma szanse zatrudnić najlepszych kandydatów. Dodatkowo świadczenia wypłacane w momencie zwolnienia zwiększają poczucie bezpieczeństwa menedżera, co wpływa na komfort jego pracy.
• Zachęcanie do podejmowania ryzyka. Zwiększona odpowiedzialność za podejmowane decyzje powoduje, że menedżerowie w obawie przed utratą pracy nie są skorzy do ryzykownych działań. Złote spadochrony poprzez zwiększanie bezpieczeństwa mogą zachęcać do ryzykowniejszych zachowań i śmielszych decyzji.
• Brak konfliktu interesów w czasie fuzji. W czasie przejęć lub fuzji menedżerowie w obawie przed utratą pracy mogą podejmować działania niekorzystne dla spółki, aby operacja ta nie doszła do skutku. Rekompensując im ewentualną utratę stanowiska, ryzyko to zostaje zminimalizowane.
• Zmniejszenie ryzyka wrogiego przejęcia. Stosując złote spadochrony firma staje się mniej atrakcyjna dla podmiotów, chcących dokonać przejęcia, gdyż zwiększają one koszty przeprowadzenia tego typu operacji.
• Rozstanie się w przyjacielskich stosunkach. Zwalniany pracownik często odczuwa urazę do swojego byłego pracodawcy i może podjąć względem niego szkodliwe działania jak np. podanie go do sądu czy ujawnienie poufnych danych firmy. Stosując omawiane odprawy, rozstanie odbywa się w lepszej atmosferze.

Stosowanie złotych spadochronów posiada również wady, które często wzbudzają liczne kontrowersje. Do najistotniejszych zaliczyć należy:

• Obciążenie finansowe spółki. Stosując tego typu świadczenia, należy się liczyć z tym, że mogą one znacznie zawyżyć koszty wynagrodzeń i koszty działania zarządu. Dodatkowo wypłacane są one w momencie zwolnienia pracownika, a więc często w przypadku, gdy dany menedżer nie sprostał celom, które przed nim postawiono. Oferowanie nadprogramowych wypłat pracownikom w sytuacji, gdy źle wykonują oni swoją pracę, jest z kolei niezgodne z podstawowymi zasadami wynagradzania.
• Zmniejszenie motywacji. Możliwość osiągnięcia wysokich wypłat nawet w przypadku źle wykonywanej pracy działa demotywująco na menedżerów. Konieczne jest zatem zawarcie w umowie dodatkowych warunków, po których spełnieniu świadczenie zostanie wypłacone.
• Pogorszenie atmosfery wśród pracowników. Stosowanie wielomilionowych odpraw tylko wobec kadry kierowniczej skutkować może tym, że pracownicy niższych szczebli mogą poczuć się niesprawiedliwie traktowani. Fakt, że nie mają oni zagwarantowanych wysokich świadczeń w przypadku zwolnienia i pogłębiająca się dysproporcja wynagrodzeń powodować może poczuciem urazy i złymi relacjami z zarządem.
• Stawianie interesu dyrektorów ponad interesem spółki. Krytycy złotych spadochronów twierdzą, że ich stosowanie jest zbędne, gdyż głównym zadaniem top menedżerów jest troska o dobro spółki. Spółka stosująca omawiane świadczenia kładzie natomiast nacisk na prywatny interes najważniejszych pracowników.
• Wątpliwa ochrona przed wrogimi przejęciami. Współcześnie, złote spadochrony stanowią niewielki procent kosztów związanych z przejęciem spółki. Skuteczność tego typu rozwiązań należy więc postawić pod znakiem zapytania.

Świadczenia w postaci złotych spadochronów są ciągle stosowane. Dowodem tego jest poniższa tabela, na której przedstawiono 10 dyrektorów posiadających w swoich umowach zapisy o złotych spadochronach, których wartość jest najwyższa. Okazuje się, że wartość potencjalnych wypłat w razie zwolnienia przekracza 100 mln USD w przypadku każdego dyrektora. W zestawieniu zdecydowanie wyróżniają się dwie pierwsze osoby. Steve Wynn, dyrektor generalny Wynn Resorts liczyć może na 358 mln USD w razie zwolnienia. Drugi w rankingu David Simon z Simon Property Group, gdy utraci swoje dyrektorskie stanowisko, wzbogaci się natomiast o 302 mln USD. Bardziej szczegółowe dane przedstawiono w tabeli poniżej.

Spółki chcąc zwiększyć atrakcyjność swoich wynagrodzeń, stosują różnego typu "złote świadczenia". Obok złotego spadochronu często stosowany jest również tzw. złoty uścisk dłoni (ang. _ golden handshake _). Oba świadczenia przybierają formę odprawy, jednak złoty uścisk dłoni stosowany jest w celu nakłonienia pracownika do odejścia z firmy lub przejścia na emeryturę. Rozwiązanie to ma zastosowanie w sytuacji, gdy spółka chce zredukować zatrudnienie lub odmłodzić kadrę zarządzającą. Celem złotego uścisku dłoni jest zniwelowanie ryzyka związanego z koniecznością znalezienia nowej pracy (M Wrzesień, I. Wabik, 2014). Celem złotego spadochronu jest głównie ochrona spółki.

Inną, zbliżoną formą są tzw. srebrne spadochrony (ang. silver parachute). Ich charakter jest podobny do złotego odpowiednika, jednak przeznaczone są one dla szerszej grupy pracowników, głównie menedżerów średniego szczebla. Świadczenia te również mają charakter odpraw, jednak ponieważ dotyczą one pracowników niższego szczebla, osiągają one także mniejsze wartości.

W ostatnich latach lukratywne zapisy dotyczące złotych spadochronów stały się obiektem wzmożonej kontroli zarówno akcjonariuszy, jak i instytucji państwowych poszczególnych krajów. Zjawisko to nasiliło się zwłaszcza po kryzysie finansowym z 2007 roku. Wiele spółek decyduje się zmniejszyć wysokość odpraw, inne natomiast uzależniają ich poziom od kodeksu etyki, który włączyły w swój system wynagrodzeń. Niektóre firmy dobrowolnie rezygnują z tego typu świadczeń (F. John Reh, 2016). Jak podaje UBS, prezesi takich firm jak Apple, Akamai Technologies, IBM czy Accenture PLC w przypadku rozwiązania swoich umów nie otrzymają żadnych odpraw (S. Mranjian, 2016). Rosnąca świadomość społeczna i niechęć wobec firm stosujących horrendalne odprawy dla swoich menedżerów skutkować może tym, że spółki w trosce o dobro własnej marki odchodzić będą od tego typu rozwiązań. Spodziewać się, więc można, że popularność złotych spadochronów w najbliższych latach zacznie spadać.