Pracownicy powinni pamiętać o tym, że zarówno ZUS jak i ich pracodawcy mogą ich kontrolować podczas korzystania przez nich ze zwolnienia lekarskiego od pracy.
Postawą prawną do przeprowadzania tych kontroli jest ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.
| Kontrola może dotyczyć zarówno samego zaświadczenia lekarskiego, prawidłowości wykorzystania zwolnienia przez pracownika jak i prawidłowości orzeczenia o chorobie i wystawienia zaświadczenia. Każda z tych kontroli przeprowadzana jest w innym trybie i na różnych zasadach |
| --- |
Kontrola formalna zaświadczenia lekarskiego
Kontrolę formalną zaświadczenia lekarskiego może przeprowadzać ZUS oraz pracodawcy, zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych. Pracodawcy zgłaszający mniej ubezpieczonych mogą jednak zwrócić się do ZUS-u o przeprowadzenie takiej kontroli.
| Kontrola formalna zaświadczenia przebiega dwutorowo. Po pierwsze, polega na sprawdzeniu czy zaświadczenie lekarskie nie zostało sfałszowane. Po drugie, powinno objąć sprawdzenie czy zostało ono wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich. |
| --- |
Jeżeli pracodawca ma podejrzenie, że zaświadczenie zostało sfałszowane może on wystąpić do lekarza, który je podpisał o wyjaśnienie tej sprawy. Jeżeli podejrzenie okaże się prawdziwe i zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane (np. podrobiono podpis lekarza) zasiłek chorobowy nie przysługuje ubezpieczonemu (art. 17 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego).
Dodatkowo, osoba, która sfałszowała zaświadczenie może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej. W niektórych okolicznościach przedstawienie pracodawcy sfałszowanego zaświadczenia lekarskiego przez pracownika może stanowić przyczynę wypowiedzenia lub nawet rozwiązania umowy o pracę.
Jeżeli pracodawca w trakcie kontroli uzna, że zachodzi podejrzenie, że zaświadczenie lekarskie wydane zostało niezgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich (np. nie wpisano na nim wszystkich wymaganych danych bądź brak jest pieczątki lekarza) zwraca się on do ZUS-u o wyjaśnienie tej sprawy.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich
Drugą formą kontroli, której podlegać może pracownik podczas zwolnienia chorobowego jest kontrola prawidłowości wykorzystania takiego zwolnienia. Polegać ona powinna na sprawdzeniu czy pracownik nie wykonuje w tym czasie pracy zarobkowej oraz czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem, czyli powrotem do zdrowia i odzyskaniem zdolności do pracy (patrz wyrok SN z 26 września 2001r., I PKN 638/00).
Podobna kontrola spotkać może pracownika korzystającego ze zwolnienia z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny. W czasie kontroli można sprawdzić czy nie ma innych wspólnie zamieszkujących członków rodziny, którzy mogliby sprawować opiekę nad chorym. Nie dotyczy to jednak przypadków sprawowania przez pracownika opieki nad dzieckiem do 2 lat.
| Kontroli może dokonywać ZUS oraz pracodawcy zgłaszający do ubezpieczenia powyżej 20 ubezpieczonych. Pozostali pracodawcy mogą jednak zwrócić się do ZUS o przeprowadzenie kontroli ich pracownika. |
| --- |
Pracodawca może upoważnić do przeprowadzenia takiej kontroli np. swojego pracownika. Powinien w tym celu wystawić specjalne upoważnienie zgodnie ze wzorem stanowiącym załącznik do wyżej powołanego rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli.
ZOBACZ TAKŻE:
Kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich można przeprowadzać w miejscu zamieszkania, czasowego pobytu lub w miejscu zatrudnienia osoby kontrolowanej. Jej terminów nie powinno ustalać się z góry, ponieważ celem takiej kontroli jest sprawdzenie jak w rzeczywistości wykorzystywane jest zwolnienie. Rozporządzenie ponadto nakazuje nasilać przeprowadzanie kontroli w tych okresach, w których pracownicy chorują najczęściej.
Jeżeli w trakcie kontroli osoba kontrolująca uzna, że pracownik w sposób nieprawidłowy wykorzystuje zwolnienie, powinna ona sporządzić protokół. Należy w nim opisać, na czym polega stwierdzona nieprawidłowość.
Pracownik ma prawo wpisać w nim swoje uwagi i zastrzeżenia. Następnie, protokół należy przekazać właściwej jednostce ZUS w celu wydania decyzji administracyjnej. ZUS może zwrócić się do lekarza prowadzącego o opinię w tej sprawie. Od wydanej decyzji pracownikowi przysługują środki odwoławcze.
Konsekwencją ustalenia, że pracownik wykonuje w trakcie zwolnienia pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem jest utrata prawa do zasiłku za cały okres zwolnienia (art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego).
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego pracą zarobkową jest _ każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu (...) pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim _ (wyrok SN z 5 kwietnia 2005 r., I UK 370/04). Nieco mniej rygorystyczne podejście zaprezentował SN w wyroku z 9 października 2006 r. (II UK 44/06), którym dopuścił możliwość zachowania prawa do zasiłku w sytuacji aktywności zawodowej sporadycznej i wymuszonej okolicznościami.
Oprócz utraty zasiłku wobec pracownika mogą zostać wyciągnięte konsekwencje wynikające ze stosunku pracy. Pracodawcy muszą jednak pamiętać, że nie każda aktywność zawodowa pracownika podczas zwolnienia lekarskiego, powodująca utratę zasiłku automatycznie uzasadnia np. rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
W wyroku z 21 stycznia 1999 r. (I PKN 553/98), SN podkreślił, że konieczne jest do tego aby pracownik w sposób zawiniony naruszył jego podstawowe obowiązki pracownicze. Sąd podkreślił, że należy odróżnić sytuację, w której pracownik korzysta ze zwolnienia w celu pracy u innego pracodawcy od sytuacji, gdy będąc zmuszony przez warunki życiowe podejmuje on niedozwoloną podczas zwolnienia aktywność. Pracownik utraci w takiej sytuacji zasiłek chorobowy, lecz jego zachowanie nie daje automatycznie podstawy do zastosowania wobec niego art. 52 k.p.
Podobne stanowisko zajął SN w wyroku z 2 kwietnia 1998 r. (I PKN, 14/98) w którym uznał, że nie uzasadnia zwolnienia dyscyplinarnego udział pracownika we własnym ślubie, jeżeli zwolnienie lekarskie zawierało adnotację, że chory _ może chodzić _.
Kontrola prawidłowości orzeczenia o chorobie i wystawienia zaświadczenia
Kontrola ta przeprowadzana jest przez lekarzy orzeczników ZUS. Pracodawcy mogą zwrócić się do ZUS o przeprowadzanie takiej kontroli również w okresie z pierwszych 33 dni choroby w każdym roku kalendarzowym, za które zgodnie z art. 92 k.p. wypłacane jest przez nich wynagrodzenie za czas choroby (art. 59 ust. 12 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego).
| W ramach przeprowadzania tej kontroli lekarze orzecznicy mogą np. przeprowadzić badanie ubezpieczonego w jego miejscu pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, skierować go na badania specjalistyczne oraz zażądać od lekarza wystawiającego zaświadczenie udostępnienia dokumentacji medycznej będącej podstawą wystawienia zwolnienia. |
| --- |
Ubezpieczony ma obowiązek stawić się na badania w wyznaczonym terminie oraz udostępnić posiadane wyniki badań. Jeżeli tego nie zrobi zaświadczenie lekarskie będące podstawą do wypłaty zasiłku bądź wynagrodzenia za czas choroby traci swoją ważność od dnia następującego po tym terminie.
Zaświadczenie lekarskie może również stracić ważność, jeżeli po analizie dokumentacji medycznej i badania ubezpieczonego przez lekarza orzecznika uzna on, że data ustania niezdolności do pracy powinna być wcześniejsza niż orzeczona w zaświadczeniu lekarskim. W obu przypadkach (tj. niestawienia się na badanie, bądź uznania przez lekarza, że choroba ustała wcześniej) ZUS wydaje decyzję o braku prawa do zasiłku za stosowne okresy.
Autorka jest prawnikiem z Kancelarii Bartłomiej Raczkowski Kancelaria Prawa Pracy