Przepisy dotyczące pracy na czarno i nielegalnego zatrudnienia rozsiane są w wielu niemieckich ustawach prawa cywilnego, karnego i publicznego. Centralną pozycję w tym systemie zajmuje ustawa z 2004 roku o zwalczaniu pracy na czarno i nielegalnego zatrudnienia (Schwarzarbeitsbekämpfungsgesetz). Ten akt prawny traktuje jako pracę na czarno m.in.:
1. zatrudnianie pracowników naruszające przepisy podatkowe i/oraz ubezpieczenia socjalnego,
2. podjęcie pracy przez osobę otrzymującą świadczenia socjalne bez powiadomienia o tym organu wypłacającego świadczenie,
3. wykonywania działalności gospodarczej albo rzemieślniczej przez osoby, które nie zgłosiły podjęcia działalności lub nie dokonały wpisu na listę rzemieślników (Handwerksrolle),
4. wykonywania zlecenia, umowy o dzieło bez wystawienia rachunek
5. prowadzenie pozornej własnej działalności gospodarczej (Scheinselbständigkeit), gdy faktycznie występuje umowa o pracę.
Grzywny: do 50 tys. i 5 tys. Euro
Praca na czarno wiąże się z całym szeregiem konsekwencji zarówno odnośnie prawa cywilnego jak i karnego (grzywny, pozbawienie wolności). Niezgodne z prawem wykonywanie działalności rzemieślniczej w istotnym rozmiarze może być ukarane karą pieniężną do wysokości 50.000 Euro. Karze o tej samej wysokości podlega zlecenia pracy na czarno.
W przypadku pobierania zasiłków i pracy na czarno możliwa jest kara więzienia do pięciu lat. Wydalenie obywatela UE pracującego na czarno z Niemiec jest co do zasady prawie niemożliwe, gdyż chronią go swobody unijne.
W celu zapewnienia realizacji celów ustawy, prawo nakłada w niektórych branżach np. budowlana, gastronomiczna i hotelowa, przetwórstwa mięsa, sprzątania budynków na pracodawcę obowiązek natychmiastowego zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia socjalnego. ,,Natychmiast" oznacza obowiązek zgłoszenia w dniu podjęcia pracy.
W tych, powyżej wymienionych branżach pracownicy i wykonawcy muszą mieć przy sobie dokumenty tożsamości, które ułatwiają kontrolę. W przypadku braku tych dokumentów na pracownika może być nałożona grzywna, do wysokości 5.000 Euro. Pracodawca ma jednak obowiązek pisemnego pouczenia o tym obowiązku i posiadania w aktach tego pouczenia przez okres wykonywania pracy.
Pracując w rolnictwie
Rolnictwo niestety nie należy w Niemczech do tych branż gdzie pracodawca ma obowiązek natychmiast zgłosić zatrudnionego do ubezpieczenia. Niemiecki rolnik zatrudniający na czarno narażą się na karę m. in. za naruszenie przepisów o ubezpieczeniu społecznym, za niepłacenie podatków, za nieopłacenie składek na ubezpieczenie zdrowotne. Bauerowi grożą też kary za zlecanie pracy na czarno. W większości są to kary finansowe, a tylko w ekstremalnych przypadkach mogą być orzeczone kary więzienia. Trzeba jednak być świadomym, że odpowiedzialność ponosi często także druga strona, zatrudniony, bo i na nim spoczywa obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie zdrowotne i socjalne oraz podatków. Kluczowa jest tu kwestia świadomości czy pracuje się na czarno. Jeśli zostaliśmy wprowadzeni w błąd przez pracodawcę, to mamy duże szanse na zwolnienie z odpowiedzialności oraz na dochodzenie swoich prawa pracowniczych.
Polecamy: Praca za granicą - jak uniknąć ryzyka?
Śladem wyroków
Cześć konsekwencji prawnych wynika z orzeczeń sądowych, które szczególnie na obszarze prawa cywilnego i pracy są czasami bardzo pouczające. Oto niektóre z najnowszych orzeczeń:
o Praca na czarno a wynagrodzenie i rękojmia za dzieło
Zgodnie z przyjętym orzecznictwem w przypadku, gdy zlecający nie wie, że wykonujący pracę pracuje na czarno, gdyż nie ma zarejestrowanej działalności gospodarczej i/lub wpisu, to umowa jest ważna i musi on zapłacić wynagrodzenie i przysługują mu prawa wynikające z rękojmi. W przypadku gdy jednak strony umówią się, że praca będzie na czarno bez rachunku, to umowa jest nieważna. Oznacza to, że wykonujący dzieło nie może żądać wynagrodzenia na podstawie umowy, zaś zamawiający nie może go bez zapłaty zatrzymać. Zamawiający musi jednak zapłacić wartość usługi na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, czyli maksymalnie tyle na ile się umówili. Sądy dokonują jednak zazwyczaj obniżenia wynagrodzenia od 10 do 15 proc. Z drugie strony niemiecki Sąd Najwyższy uznał, iż mimo nieważności umowy, ze względu na zasady uczciwości rzemieślnik nie może powoływać się na nieważność umowy i odmówić realizacji praw z rękojmi/gwarancji (BGH, wyrok z 24.4.2008, sygn. VII ZR 42/07).
Sąd Apelacyjny w Schleswigu w wyroku z 21.12.2012, sygn. 1 U 105/11 odszedł od tego stanowiska i stwierdził, że zamawiającemu, gdy umowa jest nieważna, nie przysługują żadne prawa wynikające z rękojmi. Sąd wskazał, iż poprzez niepłacenie podatków, strony naruszyły w takim stopniu prawo, że państwo nie może dać im do dyspozycji roszczeń wynikających z umowy, które byłyby realizowane przed sądem. Orzeczenie to czyni pracę na czarno mniej atrakcyjną dla zamawiającego, który nie będzie mógł realizować praw wynikających z rękojmi.
o Niemożliwość dochodzenia odszkodowania umownego wskutek nieważności umowy W podobnym kierunku odnośnie braku roszczeń wynikających z umowy wypowiedział się sąd we Frankfurcie nad Menem. Narzeczeni pochodzenia tureckiego zamówili u osoby organizującej wesele salę z cateringiem na 620 osób. Zapłata za usługę była w połowie dokonana pod stołem. Kiedy okazało się, że sala nie może być wynajęta, narzeczeni wynajęli u innej osoby salę na 400 osób. Następnie chcieli uzyskać od pierwszego organizatora odszkodowanie w wysokości 8.250 Euro, argumentując, iż tyle otrzymaliby jako prezenty od osób, których nie mogli ze względu na wielkość drugiej sali zaprosić. Sąd uznał, iż umowa była nieważna, gdyż strony nie chciały zapłacić podatków i z tego powodu nie istnieją żadne roszczenia o naprawienie szkody wynikające z umowy (OLG Frankfurt am Main, postanowienie z 16.05.2011, sygn. 19 W 29/11)
o Praca na czarno o ubezpieczenie wypadkowe
Sąd uznał, iż pracownikowi na czarno przysługuje odszkodowanie za wypadek w pracy. Nielegalne zatrudnienie nie wyłącza bowiem ochrony przepisów o ubezpieczeniu wypadkowym. Sprawa dotyczyła obywatela serbskiego, który bez pozwolenia o pracę i bez pisemnej umowy pracował na budowie i został porażony prądem (Hessisches Landessozialgericht wyrok z 1.11.2011 sygn. L 9 U 46/10)
o Praca na czarno jako podstawa wypowiedzenia umowy o pracę
Sąd uznał, iż zakład hydrauliczny mógł zwolnić swego pracownika, który u klientki zakładu wykonał usługę. Pracownik pobrał należne wynagrodzenie nie wystawiając rachunku i zatrzymał pieniądze dla siebie. Sprawa wyszła na jaw po tym jak klientka poskarżyła się w zakładzie na złą jakość wykonanej usługi (Hessisches Landesarbeitsgericht wyrok z 28. 01.2013, sygn. 16 Sa 593/12).
o Zapłata podatków i składek obciąża pracownika pracującego na czarno
Niemiecki Najwyższy Sąd Pracy zajmował się następującym przypadkiem. Pracodawca zatrudnił pracownika na tzw. minijob za 400 Euro. Pracownik jednak stwierdził, iż chce pracować na pełny etat na czarno za dodatkowe 900 Euro. Rzecz trwała trzy lata. Pracodawca nie płacił regularnie, więc pracownik pobierał sobie samowolnie pieniądze z kasy. Kiedy sprawa wyszła na jaw pracownik został zwolniony. Jednakże założył sprawę w sądzie o niesłuszne zwolnienie, która dotarła do najwyższej instancji. Sąd uznał, że zwolnienie było prawidłowe. Ponadto orzekł, że uzgodnione 900 Euro było kwotą brutto, a nie netto, wobec tego to na pracowniku ciąży obowiązek zapłaty zaległych składek socjalnych i podatkowych (BAG wyrok z 17.03.2010, sygn. 5 AZR 301/09).
o Dochód z pracy na czarno a obowiązek alimentacyjny
Praca na czarno może być zaliczona do wysokości alimentów, które mają być płacone. To nastąpi pod warunkiem, iż osoba uprawniona do alimentów udowodni, że zobowiązany do alimentów pracuje na czarno. Ojciec wskazywał, iż nie może płacić alimentów na dziecko, gdyż nie pracuje i otrzymuje zasiłek socjalny. Jednocześnie chwalił się on wśród znajomych iż zarabia na czarno 2.400 Euro miesięcznie. Matka dziecka powołała na świadków owych znajomych, którzy potwierdzili słowa ojca dziecka i sąd uznał, iż ojciec może płacić alimenty. (Brandenburgisches Oberlandesgericht, postanowienie z 26.06.2012, sygn. 9 UF 292/11)
Jak widać z przedstawionych przypadków praca na czarno wiąże się z istotnymi perturbacjami i ryzykiem zarówno natury cywilnoprawnej jak i karnej jak i karnoskarbowej. To ryzyko dotyczy dwóch stron świadomych pracy na czarno. Wobec tego należy starać się unikać pracy na czarno, choć jak podają dane statystyczne w Niemczech, wiele osób czyni inaczej.
Dr. Marcin Zieliński LL.M.
Rechtsanwalt & Adwokat
Köln, Niemcy
www.rz-recht.de
Polecamy: Praca za granicą - jak uniknąć ryzyka?