Pracownik powracający do pracy po urlopie wychowawczym znajduje się w sytuacji szczególnej z uwagi na długą przerwę w świadczeniu pracy. Z tego względu ustawodawca objął takiego pracownika wzmożoną ochroną prawną, przewidując m.in. ograniczenie możliwości zwolnienia takiego pracownika oraz zapewnienie mu odpowiedniego stanowiska pracy i warunków płacy. Na wstępie należy podkreślić, że ochrona przewidziana dla powracających pracowników po urlopie wychowawczym dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn. Ustawodawca regulując omawianą materię, dla określenia kręgu osób objętych szczególną ochroną, posługuje się pojęciem ,,pracownika", co, w porównaniu z innymi przepisami prawa pracy, wskazuje na brak zróżnicowania ochrony prawnej ze względu na płeć.
Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę już od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego. Ograniczenie to trwa do dnia zakończenia tego urlopu. W przypadku wypowiedzenia lub rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę w okresie objętym ochroną, pracownikowi przysługują roszczenia na zasadach ogólnych określonych w przepisach kodeksu pracy tj. roszczenie o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy albo o odszkodowanie.
Powyższe ograniczenie możliwości rozstania się z pracownikiem doznaje wyjątku w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Ponadto nie chroni pracownika złożenie wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę. W takim przypadku umowa o pracę ulega rozwiązaniu zgodnie z okresem wypowiedzenia.
Podobną regulację w zakresie ochrony trwałości stosunku pracy ustawodawca przewiduje w przypadku złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym pracownik mógłby skorzystać z urlopu wychowawczego. Również w takim przypadku pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia takiego wniosku do dnia powrotu do poprzedniego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.
Inną formą ochrony pracownika powracającego po urlopie wychowawczym przewidzianą w kodeksie pracy jest zapewnienie takiemu pracownikowi odpowiednich warunków pracy i płacy. Jak wskazuje kodeks pracy pracodawca zobowiązany jest dopuścić pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym kwalifikacjom zawodowym powracającego pracownika.
Ochronie prawnej podlega również wynagrodzenie powracającego pracownika. Nie powinno ono być niższe od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem. Zagwarantowane w ten sposób wynagrodzenie może zatem być niższe od wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika bezpośrednio przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego.
Warto mieć na uwadze, że ochrona trwałości stosunku pracy oraz warunków pracy i płacy nie wyłącza możliwości wypowiedzenia warunków pracy i płacy pracownikowi po zakończeniu urlopu wychowawczego, jeżeli istnieje uzasadniona przyczyna wypowiedzenia (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30.12.1985 r., sygnatura akt: III PZP 50/85, OSNCP 1986, Nr 7-8, poz. 118).
Przemysław Piesik
Prawnik w Kancelarii Prawniczej Windmill Gąsiewski & Roman