Kowalski zdecydował się, że nie założy własnej działalności gospodarczej, ale chce być pracownikiem jakiegoś przedsiębiorstwa. Musi mieć jednak ukończone 18 lat, a z przyszłym pracodawcą nawiązać stosunek pracy, w którym zobowiąże się do wykonywania pewnych zadań na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem oraz w czasie i miejscu przez niego wyznaczonym. Za to firma wypłaci mu wynagrodzenie uzgodnione przed rozpoczęciem pracy. Gdyby jednak Kowalski był nieletni, ale musiał podjąć pracę zawodową, może być zatrudniony pod warunkiem, że ma już 16 lat, ukończył co najmniej gimnazjum i przedstawi zaświadczenie lekarskie mówiące, że praca zawodowa nie zagraża jego zdrowiu.
Potwierdzeniem zarówno dla Kowalskiego jak i pracodawcy, ze zawiązali stosunek pracy, będzie umowa o pracę. Może być ona zawarta na czas nieokreślony, na czas określony lub na czas wykonania danego zadania, które firma powierzy Kowalskiemu. Jeśli jednak firma nie jest pewna kwalifikacji Kowalskiego, kodeks pracy daje jej możliwość zatrudnienia go na okres próbny, nie przekraczający jednak 3 miesięcy. - Bardzo wiele firm zatrudnia najpierw pracownika na okres próbny, ponieważ w odróżnieniu od umowy na czas określony, daje ona pracodawcy możliwość rozwiązania umowy przed czasem - tłumaczy doradca personalny z firmy doradczej z Wrocławia. Czas rozpoczęcia pracy to albo data, jaką określono w umowie rozpoczęcie pracy u danego pracodawcy, a jeśli nie ma takiego zapisu - dzień podpisania umowy.
Korzystnym rozwiązaniem dla Kowalskiego był przepis, który zabraniał podpisywania w nieskończoność umów o pracę na czas określony i tym samym trzymania pracownika w niepewności co do jego losów w firmie. Został on jednak zawieszony do czasu wejścia Polski do Unii Europejskiej, czyli 1 maja 2004 roku. Wówczas jeśli Kowalski podpisze pod rząd dwie umowy na czas określony i okres pomiędzy wygaśnięciem pierwszej, a zawiązaniem drugiej nie będzie przekraczać miesiąca, to trzecia taka umowa będzie automatycznie traktowana jako umowa na czas nieokreślony. I to niezależnie od nazwy widniejącej nad podpisanym przez pracownika i pracodawcę tekstem.
Umowa o pracę zawierana jest przez Kowalskiego na piśmie i oprócz zaznaczenia, o jaki typ umowy chodzi, musi posiadać pięć podstawowych elementów:
- miejsce i datę podpisania umowy,
- rodzaj wykonywanej u pracodawcy, często z podaniem szczegółowych obowiązków pracownika,
- miejsce wykonywania pracy, choć jeśli tej informacji nie podano za miejsce będzie się uważać siedzibę firmy zatrudniającej Kowalskiego,
- termin rozpoczęcia pracy,
- wynagrodzenie za wykonywaną pracę. Jeśli jednak umowa została zawarta ustnie, pracodawca w terminie do 7 dni od rozpoczęcia pracy powinien podać pracownikowi na piśmie rodzaj zawartej z nim umowy oraz jej warunki.
Typ podpisanej przez Kowalskiego umowy o pracę będzie miał decydujące znaczenie w przyszłości przy rozstaniu się ze swoim pracodawcą. Każda z umów o pracę - na czas określony, na czas nieokreślony, na czas wykonywania danego zadania i na okres próbny - może zostać rozwiązana na mocy porozumienia stron w formie pisemnej.
Najczęstszą formą rozwiązywania umów o pracę poza porozumieniem pracownika i pracodawcy lub dobiegnięciem końca czasu trwania umowy np. w przypadku umowy na okres próbny, na czas określony lub umowy na czas wykonania danej pracy, jest wypowiedzenie umowy o pracę przez jedną ze stron. W ten sposób można rozwiązać umowę na czas nieokreślony i na okres próbny, z tym, że w kodeksie zapisano różne okresy wypowiedzenia. Umowę na czas nieokreślony Kowalski i jego pracodawca może wypowiedzieć stosując następujące okresy wypowiedzenia:
- 2 tygodnie, jeśli Kowalski był zatrudniony w danej firmie krócej niż 6 miesięcy,
- 1 miesiąc, gdy przepracował on już u tego pracodawcy od pół roku do 3 lat,
- 3 miesiące w przypadku ponad 3-letniej obecności w przedsiębiorstwie. Jeśli pracodawca zawarł Kowalskim umowę na okres próbny, strony umowy mogą skorzystać z okresów wypowiedzenia o długości:
- 3 dni roboczych, jeśli umowa została zawarta na czas nie przekraczający 2 tygodnie,
- tygodnia, jeśli okres próbny wynosi od 2 tygodni do 3 miesięcy,
- oraz 2 tygodni dla najdłuższej, czyli trzymiesięcznej umowy na okres próbny. Chociaż w kodeksie pracy nie ma zapisanej możliwości wypowiadania umowy na czas określony, to jeśli została ona zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy, Kowalski i pracodawca mogą dojść do porozumienia i wpisać możliwość rozwiązania tej umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Kowalski o wypowiadaniu umów powinien wiedzieć jeszcze dwie rzeczy. Po pierwsze, jeśli to firma wypowiedziała umowę o pracę, przysługują mu dodatkowe dni wolne na poszukiwanie nowego zajęcia, za które otrzymuje normalne wynagrodzenie. W przypadku wypowiedzenia miesięcznego to 2 dni, a trzymiesięcznego 3 dni robocze. Po drugie, okres wypowiedzenia tygodniowego (lub wielokrotności) kończy się zawsze w sobotę, a miesięcznego (lub wielokrotności) w ostatnim dniu miesiąca. Daje to możliwość - zależnie od potrzeb Kowalskiego - skracania albo wydłużania pracy u danego pracodawcy. W kodeksie ustawodawca zapisał jeszcze dwa przepisy korzystne dla Kowalskiego. Nie może on zostać zwolniony poprzez wypowiedzenie umowy o pracę, jeśli brakuje mu nie więcej niż 2 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Również urlop oraz przebywanie na zwolnieniu lekarskim przez pewien czas chroni go przed skutecznym wypowiedzeniem pracy przez pracodawcę.
Umowa o pracę między Kowalskim a jego firmą może zostać rozwiązania także bez wypowiedzenia. Pracodawca może to zrobić powołując się na winę pracownika, jeśli:
- popełnił on przestępstwo,
- rażąco naruszył swoje obowiązki,
- oraz z własnej winy utracił uprawnia do wykonywania zawodu. Pracodawca może również zerwać umowę o pracę z Kowalskim bez wypowiedzenia w sytuacji, kiedy nie ma winy zainteresowanego. Są to przypadki, gdy:
- Kowalski przebywa zbyt długo na zwolnieniu lekarskim (np. jeśli pracuje krócej niż 6 miesięcy - pracodawca może to zrobić już po 3 miesiącach nieobecności pracownika),
- Kowalskiego nie widziano w firmie dłużej niż miesiąc oraz ta obecność jest usprawiedliwiona. Zwolnienie Kowalskiego może nastąpić w ten sposób jedynie podczas jego nieobecności. Gdy stawi się do pracy po dłuższej chorobie, pracodawca nie może go już z tego powodu zwolnić. Kowalskiemu wolno rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia w dwóch przypadkach. Po pierwsze, gdy lekarz w swoim orzeczeniu stwierdził szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie, a pracodawca we wskazanym w tym orzeczeniu terminie nie przydzieli mu innego zajęcia. Po drugie może to zrobić także wtedy, gdy firma nie wywiązała się z podstawowych obowiązków wobec pracownika, np. nie wypłaciła wynagrodzenia w terminie, naraziła go na niebezpieczeństwo utraty zdrowia itp. W tym ostatnim przypadku Kowalski może ubiegać się o odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres, jakie miałby w przypadku rozwiązania umowy poprzez wypowiedzenie. Jeśli Kowalski zdecyduje się na tak radykalny krok, jego oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia musi być na piśmie z podaniem powodu takiej decyzji.