Czy niepełnosprawny może pracować?

Przez wiele lat w polskim prawie emerytalno-rentowym funkcjonowało pojęcie "inwalidztwa". Ustawa z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 z późn. zm.) przejęła go z dekretu z 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, wprowadzającym w powojennej Polsce nowy system rentowy.

Ustawa z 1982 r. przewidywała trzy grupy inwalidztwa:

• do I grupy zaliczano osoby całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji, co w praktyce oznaczało konieczność korzystania przez nie ze stałej pomocy innej osoby;
• do II grupy zaliczano osoby całkowicie niezdolne do pracy;
• do III grupy zaś zaliczano osoby częściowo niezdolne do pracy.

Obecnie nowa ustawa emerytalno-rentowa, czyli ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zastąpiła pojęcie "inwalidztwa" nowym określeniem "niezdolność do pracy". Mimo to wiele osób wciąż ma ważne orzeczenia dawnych komisji ds. inwalidztwa i zatrudnienia, przesądzające o inwalidztwie I, II lub III grupy.

Zgodnie z nową ustawą emerytalno-rentową (od 1 stycznia 1999 r.):

• niezdolna do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu;
• całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy;
• częściowo niezdolna do pracy jest taka osoba, która zdolność do pracy, zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji, utraciła w stopniu znacznym. Trwałą niezdolność do pracy orzeka się natomiast, jeśli badana osoba nie ma szans na odzyskanie zdolności do pracy. Jeśli taka szansa istnieje, to ustala się okresową niezdolność do pracy. Od 1 stycznia 2005 r. niezdolność do pracy orzekana jest tylko okresowo.

Oprócz tych ustaleń występuje też pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji, czyli konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Ustalono, że osoby zaliczone na podstawie wcześniejszych przepisów do:

• I grupy inwalidzkiej, obecnie uważa się za całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji;
• II grupy inwalidzkiej, obecnie uważa się za całkowicie niezdolne do pracy;
• III grupy inwalidzkiej, uważa się za częściowo niezdolne do pracy. Trzy stopnie niepełnosprawności

Następną kategoryzację osób niepełnosprawnych wprowadziła ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zapisano w niej trzy stopnie niepełnosprawności. Zgodnie z ustawą:

• znaczny stopień niepełnosprawności przyznaje się osobie z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy albo zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej; osobie wymagającej, w celu odgrywania ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (chodzi o takie naruszenie sprawności organizmu, które uniemożliwia zaspokojenie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, czyli samoobsługę, poruszanie się i komunikację) ,
• umiarkowany stopień niepełnosprawności przyznaje się osobie z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnej do pracy albo zdolnej do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającej czasowej lub częściowej pomocy innych osób w celu odgrywania ról społecznych;
• lekki stopień niepełnosprawności przyznaje się osobie o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jakie wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną lub mająca ograniczenia w odgrywaniu ról społecznych. Brak zdolności można kompensować za pomocą wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne. Uwaga: Przyznanie znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadku uzyskania pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej.

Należy podkreślić, że orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o całkowitej niezdolności do pracy i do samodzielnej egzystencji traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy odpowiada umiarkowanemu stopniowi niepełnosprawności. Orzeczenie zaś o częściowej niezdolności do pracy odpowiada lekkiemu stopniowi niepełnosprawności.

Mimo iż przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych a także ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie ograniczają możliwości zatrudniania osób niepełnosprawnych, to istnieją pewne ograniczenia, np.: informacja o podjęciu zatrudnienia przez osobę niezdolną do jej wykonywania może mieć wpływ na decyzję lekarza orzecznika ZUS lub innego organu orzekającego, w sytuacji gdy osoba ta ubiega się o przedłużenie okresu niezdolności do pracy lub orzeczenie niepełnosprawności.

Każda sprawa tego typu powinna być rozpatrywana indywidualnie i niekoniecznie może przybrać niekorzystny obrót dla zainteresowanego. Z pewnością np. podjęcie pracy w zawodzie przez kierowcę, który został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy ze względu na wzrok, nie zyska aprobaty organów orzekających.

Warto wiedzieć, że osoby pobierające emeryturę lub rentę mają ograniczenia w uzyskaniu dochodów z działalności zarobkowej, a w niektórych przypadkach uzyskiwanie takich dochodów może spowodować zawieszenie świadczeń emerytalnych lub rentowych.

Oprócz tego zarówno osoby niepełnosprawne, jak i ich pracodawcy powinni respektować zalecenia lekarza w sprawie zakazu lub ograniczenia wykonywania pracy. Postępowanie wbrew tym zaleceniom może spowodować pogorszenie stanu zdrowia, a wyjątkowo również negatywne skutki dla pracodawcy.

Anita Siemaszko
Artykuł pochodzi ze strony www.niepelnosprawni.info.