Znajomość przepisów wcale nie gwarantuje Kowalskiemu, że łatwo będzie mu dochodzić swoich praw oraz korzystać ze wszystkich przywilejów, jakie daje mu ta ustawa. Dlatego warto, by Kowalski pamiętał o 18 przykazaniach, kiedy już zostanie pracownikiem.
Po pierwsze, poznaj swoje obowiązki
Podczas ubiegania się o pracę Kowalski zapewne dowie się, jakie zadania będzie miał do wykonania u nowego pracodawcy oraz na czym będzie polegać jego nowe zajęcie. Jednak opis słowny podczas rozmowy kwalifikacyjnej lub w czasie zapoznawania go z nowym stanowiskiem przez przełożonego nie powinien Kowalskiemu wystarczyć. Chociaż kodeks pracy nie wymaga takiego postępowania, warto, by pracownik obstawał przy spisaniu jego zakresu czynności i zamieszczeniu go w jego aktach osobowych. Taki spis obowiązków może w przyszłości uratować go od zwolnienia z firmy lub pomóc w dochodzeniu swoich praw przed sądem pracy. Zakres czynności umieszczany w umowach o pracę jest bowiem zazwyczaj bardzo lakoniczny i w razie sporów z pracodawcą trudno się nim posługiwać. Osobny, dokładny zakres czynności pozwala również uniknąć nieporozumień z pozostałymi członkami zespołu firmy na tle kompetencji i zadań do wykonania.
Po drugie, przemyśl polecenie przełożonego
Jednym z podstawowych obowiązków Kowalskiego jest wykonywanie poleceń przełożonego. Jednak nie powinien on bezkrytycznie przyjmować zadań do wykonania. Kowalski powinien być ostrożny w przyjmowaniu poleceń przede wszystkim, jeśli ma podejrzenia, ze naruszają one prawo lub postanowienia zawarte w podpisanej przez niego umowie o pracę. Kowalski może również odmówić wykonania polecenia, jeśli narusza dobro pracodawcy. Nie ma jednak takiego prawa, gdy np. pracownik po prostu ,,uważa", że lepiej czegoś nie robić lub zrobić to w inny sposób.
Po trzecie, pamiętaj aby dzień święty święcić
Jeśli Kowalski wyznaje inną wiarę niż religia katolicka, według kodeksu pracy nie może być z tego powodu poszkodowany i w czasie świąt obowiązujących w jego religii może nie pracować. Pracodawca powinien udzielić dnia wolnego Kowalskiemu, jeśli obchodzone przez niego święto religijne nie pokrywa się z dniami ustawowo wolnymi od pracy. Warunkiem zwolnienia Kowalskiego z obowiązku pracy na ten czas jest odpracowanie przez niego takiej samej liczby godzin w dni ustawowo wolne od pracy lub w ramach godzin nadliczbowych. Kowalski powinien powiadomić pracodawcę o zamiarze świętowania co najmniej na 7 dni przed wybraną datą, a pracodawca musi ustalić zasady odpracowania święta Kowalskiego najpóźniej do 3 dni przed nim. Jeśli jednak Kowalski miałby obchodzić w swojej religii święto np. co tydzień, firma powinna ustalić dla niego indywidualny czas pracy.
Po czwarte, urlop cały wykorzystaj
Zwłaszcza, jeśli chodzi o urlop na żądanie. Taki rodzaj urlopu - 4 dni w roku - wprowadził ustawodawca w najnowszej nowelizacji kodeksu pracy. Jeśli Kowalski kombinuje, że nie wykorzystując w danym roku tego przywileju, w roku następnym będzie mu przysługiwać 8 takich dni, jest w błędzie. Urlop niewykorzystany w danym roku należy wykorzystać do 31 marca roku następnego, ale niewykorzystany urlop na żądanie zmienia swój charakter - może być pobrany po tej dacie, ale tylko jako dni wolne według planu urlopowego na nowy rok, a nie jako urlop na żądanie.
Po piąte, nie bierz urlopu, gdy jesteś chory
Najnowsza nowelizacja prawa pracy wprowadziła przepis niekorzystny dla pracownika - w przypadku zwolnienia lekarskiego krótszego niż 7 dni nie przysługuje mu wynagrodzenie za pierwszy dzień choroby. Rzadko kto chce chorować dłużej w obawie przed narażeniem się pracodawcy. Rozsądek nakazuje wziąć w pierwszy dzień choroby urlop na żądanie, za który pracownik dostanie normalne wynagrodzenie. Urlop - rzecz cenna, ale jeśli ktoś ma niewysokie wynagrodzenie, liczy się każdy grosz. Jednak takie działanie jest niezgodne z prawem - Kowalski nie może wziąć urlopu na żądanie, gdy przebywa na zwolnieniu lekarskim, ponieważ w takim przypadku urlop ulega przesunięciu na czas po chorobie.
Po szóste, urlop na kłopoty firmy - wyraź na to zgodę
Przedsiębiorstwa, które mają przejściowe kłopoty ekonomiczne, często decydują się na udzielenie pracownikom urlopu bezpłatnego na przestoju. Jednak przepisy prawa pracy mówią wyraźnie, że to Kowalski musi się ubiegać o udzielenie urlopu bezpłatnego. Firma nie może go na taki urlop wysłać. Jednak w sytuacji motywacji pracowników ,,na bezrobocie" często pracownik pozostaje bez wyjścia. Kowalski musi jednak wiedzieć, że to do niego należy ostateczna decyzja.
Po siódme, ojciec może, matka musi
Matce nie wolno skrócić urlopu macierzyńskiego do ustawowych 14 tygodni, jeśli ojciec dziecka nie będzie mógł wykorzystać pozostałej części tego urlopu (2 tygodni przy pierwszym dziecku, 4 przy kolejnym, a 12 tygodni przy bliźniakach lub trojaczkach). W praktyce oznacza to, że kobieta może wrócić do pracy wcześniej niż zakłada kodeks, jeśli dostarczy do firmy zaświadczenie wystawione przez pracodawcę ojca, potwierdzające termin rozpoczęcia jego przebywania na urlopie macierzyńskim. Matka musi złożyć stosowne dokumenty u swojego pracodawcy najpóźniej na 7 dni przez zmianą warty przy maluchu. Jeśli ojciec nie zechce wziąć urlopu, matka musi wykorzystać go w całości. Podobnie, jeśli sama wychowuje dzieci.
Po ósme, nie pal za sobą mostów
Jeśli Kowalski uzna, że obecny pracodawca z jakichś powodów mu nie odpowiada, w każdym momencie może złożyć wypowiedzenie umowy o pracę. Powinien to zrobić na piśmie i w chwili, kiedy pracodawca dowie się o tym, takie rozwiązanie umowy o pracę jest prawnie skuteczne. Pracodawca ma małe pole manewru - może co najwyżej przekonywać Kowalskiego, że nigdzie indziej nie będzie mu się pracować równie dobrze. Kowalski nie musi przy tym uzasadniać swojej decyzji, a jedynie respektować kodeksowe terminy wypowiedzeń, a więc stawiać w pracy do ostatniego dnia trwania umowy. Tylko jeśli pracodawca naruszył w sposób rażący podstawowe obowiązki wobec pracownika, ten ostatni może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia i już następnego dnia nie pojawić się w pracy.
Po dziewiąte, jeśli pracujesz, nie pij
Zwolnienia z powodu nadużywania przez pracowników alkoholu to jedna z najczęstszych przyczyn rozwiązywania umowy o pracę bez wypowiedzenia ze strony pracodawcy. Kowalski musi przestrzegać przykazania: ,,jeśli pracujesz, to nie pij". Czasami jednak firma chcąc pozbyć się pracownika, próbuje mu niesłusznie udowodnić, że w godzinach pracy był w stanie nietrzeźwym. Kowalski powinien wiedzieć, że pracodawca nie ma prawa zmusić go do badania zawartości alkoholu w organizmie. Jedynie sam Kowalski w takich sytuacjach może domagać się takiego badania, by potwierdzić, że nie jest pijany. Płaci za nie pracodawca, a Kowalski tylko wówczas, jeśli wynik będzie pozytywny.
Po dziesiąte, premie i dodatki nie są płacą brutto
Nieuczciwi pracodawcy często chcą pozyskać pracownika podając kwotę brutto, która tak naprawdę wedle przepisów prawa pracy wysokością wynagrodzenia brutto nie jest. Kowalski musi wiedzieć, że w skład jego wynegocjowanego wynagrodzenia nie mogą wchodzić dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych, odprawy, np. emerytalna lub rentowa z tytułu niezdolności do pracy, ani nagrody jubileuszowe. Pracodawca nie może więc skalkulować, że jeśli Kowalski przepracuje 150 godzin nadliczbowych w roku, dostanie nagrodę za 25-lecie pracy, to po zsumowaniu tych kwot i płac miesięcznych oraz podzieleniu przez 12 da to jego miesięczną płacę brutto. Do płacy brutto nie wlicza się żaden z wymienionych dodatków.
Po jedenaste, z przerwą możesz pracować dłużej
A precyzyjniej: nie licząc specjalnego rozkładu czasu pracy albo godzin nadliczbowych Kowalski może przebywać w miejscu pracy dłużej niż standardowe 8 godzin. Będzie to wtedy, gdy pracodawca zdecyduje się na wprowadzenie przerwy na lunch lub załatwienie spraw osobistych. Przerwa taka może trwać co najwyżej godzinę. W praktyce oznacza to często wprowadzenie 9-godzinnego dnia pracy, ale Kowalski powinien pamiętać, że te 60 minut są zarezerwowane wyłącznie dla niego.
Po dwunaste, pamiętaj, że godzina za półtorej, a dzień za półtora dnia
W zamian za przepracowane godziny nadliczbowe pracownik może wybrać jedną z form rekompensaty - albo dodatkowe wynagrodzenie, albo czas wolny od pracy. Inicjatywa w tej kwestii może wyjść zarówno od Kowalskiego, jak i pracodawcy. Jest jednak jedna zasadnicza różnica. Jeśli z wnioskiem o czas wolny wystąpi pracownik, przysługuje mu godzina czasu wolnego za przepracowaną godzinę nadliczbową. Pracodawca ma prawo się nie zgodzić, i wypłaca wówczas Kowalskiemu wynagrodzenie z 50% dodatkiem. Jeśli to pracodawcy zależy na tym, by nie płacić, musi on udzielić Kowalskiemu czasu wolnego przekraczającego o połowę liczbę godzin nadliczbowych. Jeśli jest to 10 godzin nadliczbowych, Kowalski ma 15 godzin wolnego.
Po trzynaste, odprawy nie dla prywaciarzy i rolników
Jeśli Kowalski oprócz pracy u danego pracodawcy ma swoją firmę albo prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni powyżej 5 hektarów, to w przypadku rozwiązania umowy z przyczyn zakładu pracy odprawy nie dostanie. Rzecz jest jednak trudna do udowodnienia, bo pracownik nie ma obowiązku składać żadnych zaświadczeń o prowadzeniu firmy lub uprawianiu pola i pracodawca na własną rękę musi się tego dowiedzieć. Jeśli jednak Kowalski przy odchodzeniu z firmy zatai takie informacje, były pracodawca może dochodzić zwrotu odprawy przed sądem.
Po czternaste, ustal granice działalności konkurencyjnej
Kowalski przy przyjmowaniu do pracy może dostać do podpisania dodatkową umowę zakazującą mu pracy w firmie konkurencyjnej. Powinien ją jednak dobrze przeanalizować, ponieważ pracodawca w celu ochrony swojego biznesu może chcieć na wyrost ograniczyć dodatkowe źródła zarobku Kowalskiego. Jeśli Kowalski uzna, że będzie w ten sposób poszkodowany, może negocjować podwyżkę wynagrodzenia.
Po piętnaste, w dni wolne pracy szukaj
Jeśli wypowiedzenie umowy złożył pracodawca, Kowalskiemu przysługują 2 lub 3 dni wolne na poszukiwanie nowego zajęcia (odpowiednio: w okresie wypowiedzenia nie przekraczającym 1 miesiąca i w okresie trzymiesięcznego wypowiedzenia). Wykorzystanie tego czasu pozostaje jednak w gestii pracownika i jeśli sam nie podejmie takiej decyzji, nie może żądać w zamian odszkodowania ani ekwiwalentu. Kowalski powinien więc skorzystać ze swojego prawa i szukać pracy w przysługujący dodatkowy czas wolny. To również ostatni moment, by skorzystać z dni wolnych od pracy z okazji ślubu lub urodzenia dziecka.
Po szesnaste, wracaj z delegacji bez pieczątki
Mimo, że większość pracodawców wymaga po powrocie z delegacji okazania pieczątki np. z dworca kolejowego miasta, do którego pracownika delegowano, Kowalski może zapomnieć o tym podczas podróży służbowej, a dodatek za delegację i tak dostanie. Wyjeżdżając na delegację pracownik powinien dostać druk polecenia wyjazdu służbowego, który zawiera jego imię i nazwisko, cel i termin podróży, miejscowość oraz rodzaj środka transportu. Nie ma jednak w polskich przepisach wzoru takiego dokumentu, a także wzmianki o pieczątce z miejsca przeznaczenia. Czyżby ta praktyka była objawem braku zaufania firmy do swoich pracowników?
Po siedemnaste, w delegację jedź
Mimo, że Kowalski nie powinien bez powodu i dodatkowego wynagrodzenia pracować w dni wolne, można wtedy wysłać go na delegację. Pracownik nie może również domagać się dnia wolnego w zamian za spędzoną w podróży niedzielę. Jeśli natomiast wyjazd służbowy rozpoczyna się np. w południe w piątek, pracownik musi przyjść do pracy z bagażami. Chyba że pracodawca pozwoli mu na spędzenie godzin dopołudniowych w domu.
Po osiemnaste, świadectwa pracy zawsze żądaj
Najnowsza nowelizacja kodeksu pracy postawiła pracodawcę w sytuacji lepszej niż poprzednio - jeśli umowa z danym pracownikiem jest przedłużana, ma on obowiązek wydania świadectwa pracy jedynie na wniosek Kowalskiego. Kowalski może wystąpić z wnioskiem najpóźniej w dzień poprzedzający zakończenie dotychczasowej umowy. W przypadku, gdy Kowalski kończy karierę u dotychczasowego pracodawcy, musi otrzymać świadectwo pracy już obligatoryjnie.