Kowalski w umowie o pracę zobowiązuje się wykonywać zadania na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem i w miejscu oraz czasie wyznaczonym. W zamian za to firma musi wypłacać Kowalskiemu wynagrodzenie. Musi być ono tak ustalone, by odpowiadało kwalifikacjom pracownika oraz wynikom jego pracy. - W praktyce ten przepis pozostaje martwy - przyznaje doradca personalny z Wrocławia. - Jest on zresztą bardzo lakoniczny i firmy same ustalają sobie wysokość wynagrodzenia dla danego stanowiska. Lista płac pracuj.pl w pełni potwierdza to zjawisko. Dla przykładu w 2002 roku średnia pensja prawnika wynosiła 3987 zł, ale najlepiej zarabiające osoby w tym zawodzie dostawały powyżej 30000 zł. Najniższa płaca wyniosła około 700 zł. Czy ta 50-krotna różnica wynikała tylko z różnych kwalifikacji i efektów pracy?
Jeśli przedsiębiorstwo Kowalskiego nie jest np. kopalnią, czyli gdy nie obowiązują układy zbiorowe pracy, to pracodawca zobowiązany jest stworzyć czytelny regulamin wynagradzania lub inny dokument mówiący o wysokości płac w firmie. Jego najważniejszym zadaniem jest wycena pracy każdego pracownika i sprawiedliwe określenie najbardziej odpowiedniej płacy dla danego stanowiska. Brak takiej spójności systemu wynagrodzeń rodzi również dla pracodawcy nieuzasadnione koszty związane z zawyżonymi płacami dla niektórych pracowników. Tworzenie systemu płac wymaga wartościowania pracy, które w praktyce oznacza stosowanie wynagrodzenia adekwatnego do wykonanych zadań.
Kowalski musi wiedzieć, że przysługuje mu wynagrodzenie tylko za wykonaną pracę. Jeśli jednak z winy pracodawcy nie mógł on podjąć się swoich zadań, powinien otrzymać wynagrodzenie w normalnej wysokości. Tak samo będzie, jeśli Kowalski zatrudni się np. na budowie, ale przez tydzień prace będą niemożliwe z powodu ulewnych deszczów. Wówczas jednak firma może zlecić mu wykonanie innego zadania, za które Kowalski musi otrzymać pieniądze nie niższe niż w przypadku obowiązków zapisanych w umowie o pracę.
Kowalski, tak jak większość pracowników, pewnie zapomni o pozornie mało ważnym szczególe w kodeksie pracy oddającym sprawiedliwość pracodawcy. Artykuł 82 § 1 mówi, że jeśli Kowalski źle wykonał swoją pracę, np. podczas prac budowlanych postawił na skutek nieuwagi ścianę nie w tym miejscu, gdzie zaplanowano, wynagrodzenie mu nie przysługuje. Jeśli zburzy ścianę i zbuduje ją w odpowiednim miejscu, wówczas dostanie pieniądze, ale tylko za naprawiony błąd, a nie za czas budowania ściany w złym miejscu, a następnie jej rozbiórki.
Przepisy prawa pracy zabraniają Kowalskiemu zrzekania się prawa do wynagrodzenia i przenoszenia tego prawa na kogoś innego. To pozorne ograniczenie wolności zawierania umów ma na celu ochronę pracownika, by nie uległ presji firmy i nie pracował za darmo na rzecz swojego pracodawcy. Ponadto Kowalski powinien dostawać pensję co najmniej raz w miesiącu w terminie i miejscu (na konto, w kasie firmy) z góry ustalonym. Powinno mu być ono przekazywane z dołu, czyli np. jeśli Kowalski zatrudnił się w firmie 1 lipca, to pierwszą pensję dostanie dopiero po miesiącu pracy, nie później jednak niż 10 dnia następnego miesiąca - w tym przypadku 10 sierpnia. Także z dołu wypłaca się premie, nagrody, wypłaty z zysków. Jeśli dzień wypłaty przypada na sobotę, niedzielę lub święto, pracodawca zobowiązany jest zapłacić pracownikowi dzień wcześniej. Wynagrodzenie musi być w formie pieniężnej, a nie np. w postaci wyprodukowanych przez Kowalskiego krzeseł. Ta kwestia podlega jednak uregulowaniom układów zbiorowych pracy.
Płaca Kowalskiego musi być ustalona w kwocie brutto, od której odprowadza się zaliczkę na poczet podatku dochodowego, ubezpieczenia zdrowotnego i rentowego. Wówczas na jego konto wpływa pensja netto. Od tej kwoty pracodawca może potrącić z wynagrodzenia pracownika tylko cztery opisane ustawowo należności:
- zasądzone alimenty,
- należności wobec osób trzecich potwierdzone tytułem wykonawczym sądu,
- zaliczki udzielone wcześniej pracownikowi,
- kary pieniężne na rzecz pracodawcy zapisane w art. 108 kodeksu pracy. Kwoty odejmowane od płacy netto w zależności od celu mogą mieć rożną wysokość - do 60% wynagrodzenia w przypadku alimentów i 50% dla innych zasądzonych należności oraz zaliczek pieniężnych. Wyjątkiem jest trzynasta pensji, wypłaty z zysku i nagrody.
W przypadku choroby Kowalskiego w pierwszym dniu nieobecności w pracy nie przysługuje mu wynagrodzenie. Ta zasada nie obowiązuje, jeśli zwolnienie lekarskie wystawione jest na więcej niż 6 dni. Niezależnie od tego w przypadku, gdy Kowalski przebywa na zwolnieniu dłuższy czas, do 33 dnia choroby firma wypłaca mu 80% wynagrodzenia, później ten obowiązek przejmuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. 100% wynagrodzenia należy się Kowalskiemu, jeśli znalazł się na zwolnieniu z powodu wypadku w drodze do pracy lub - w przypadku kobiet - gdy choroba wystąpiła w czasie trwania ciąży.
Gdy Kowalski będzie chciał iść na emeryturę lub rentę, będzie mu przysługiwać odprawa w wysokości miesięcznego wynagrodzenia. Kwestia ta może jednak być uregulowana wewnętrznymi przepisami firmy lub branży - w administracji państwowej odprawa często równa się sześciu, a w górnictwie trzem miesięcznym pensjom.
Odprawą, której nie odebrałby już sam Kowalski, ale jego rodzina, jest odprawa pośmiertna. Przysługuje ona małżonkowi i osobom uprawnionym do renty rodzinnej, np. dzieciom. Jeśli Kowalski przepracował w firmie 10 lat, wynosi tyle co miesięczna pensja. Rodzina dostanie trzy pensje, gdy ten okres wynosił od 10 do 15 lat, a sześć miesięcznych uposażeń Kowalskiego w przypadku obecności w firmie dłuższej niż 15 lat. Jeśli jednak pracodawca wykupił Kowalskiemu ubezpieczenie na życie, wypłaca tylko różnicę pomiędzy kwotą ubezpieczenia, a ustaloną w kodeksie wielkością odprawy, ale gdy kwota obliczona przez firmę ubezpieczeniową przekracza ustawowe stawki, nie wypłaca nic.